به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران، علی طهران‌بند، پژوهشگر تاریخ معاصر و فرهنگ عامه، در برنامه «صبح نو تهران نو» با اشاره به پیشینه تاریخی شب یلدا گفت: واژه «یلدا» ریشه‌ای سُریانی دارد و به معنای زایش یا تولد است و به تولد خورشید یا میترا اشاره می‌كند؛ مفهومی كه از دوران باستان در میان ایرانیان و تمدن‌های همجوار رواج داشته است.

وی با بیان اینكه ایرانیان از دیرباز تقابل تاریكی و روشنایی را نمادی از پیروزی خیر بر شر می‌دانستند، افزود: شب یلدا جشن رسیدن انسان به روشنایی پس از طولانی‌ترین شب سال و نماد امید و نوزایی است.

این پژوهشگر خاطرنشان كرد: یلدا هم‌زمان با آغاز زمستان و شروع «چله بزرگ» برگزار می‌شود و به همین دلیل در فرهنگ عامه به آن «شب چله» نیز گفته می‌شود. این آیین نه‌تنها نشانه تغییر فصل، بلكه نمادی از آغاز زندگی تازه و امید به آینده است.

تهران‌بند با اشاره به جایگاه یلدا در آیین زرتشتی اظهار كرد: بر اساس متون كهن و گاه‌نامه‌های باستانی، یلدا از جشن‌های فصلی ایرانیان بوده و در آیین زرتشت جایگاهی ویژه داشته است. در این شب، مردم با نیت همدلی، نوع‌دوستی و سپاس از نعمت روشنایی گرد هم می‌آمدند؛ سنتی كه امروزه نیز در قالب دورهمی‌های خانوادگی، شعرخوانی، فال حافظ و شاهنامه‌خوانی ادامه دارد.

وی بخش مهمی از زیبایی این آیین را در گردهمایی‌های صمیمی خانوادگی دانست و گفت: در بلندترین شب سال، اعضای خانواده دور كرسی جمع می‌شوند، بزرگ‌ترها داستان و خاطره نقل می‌كنند و كوچك‌ترها با شعرخوانی و فال حافظ، فضای شب یلدا را گرم و ماندگار می‌سازند.

این استاد تاریخ معاصر با اشاره به نقش متون ادبی در آیین یلدا افزود: خوانش اشعار حافظ و فردوسی، در زنده نگه داشتن ارزش‌های اخلاقی و پهلوانی ایرانی نقش مهمی دارد؛ ارزش‌هایی كه بر ایمان به پیروزی نور بر تاریكی تأكید می‌كنند.

طهران‌بند همچنین به ثبت جهانی آیین یلدا اشاره كرد و گفت: در سال 2022 میلادی، شب یلدا به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس در فهرست یونسكو به ثبت رسید. این ثبت با مشاركت كشورهایی همچون ایران، افغانستان و تاجیكستان انجام شد و بیانگر اشتراك فرهنگی ملت‌های حوزه تمدن ایرانی است.

وی با اشاره به جلوه‌های معیشتی و اجتماعی یلدا بیان كرد: در گذشته، یلدا تنها به مراسم شبانه محدود نبود و از صبح همان روز، بازارها حال‌وهوای خاصی پیدا می‌كردند. تهیه آجیل یلدا، شیرینی‌های سنتی و میوه‌های زمستانی بخشی از شور اجتماعی این روز به شمار می‌رفت و در مناطق مختلف ایران، آیین‌ها و خوراكی‌های متنوعی متناسب با اقلیم و فرهنگ محلی رواج داشت.

این پژوهشگر درباره نمادشناسی میوه‌های یلدایی گفت: رنگ سرخ انار و هندوانه نماد خورشید و گرمای زندگی است و فراوانی دانه‌های آن‌ها نشانه بركت و فزونی محسوب می‌شود. هندوانه یادآور امید به بازگشت گرما و انار نماد پایداری در سرمای زمستان است.

وی در پایان تأكید كرد: فلسفه وجودی شب یلدا، امید است؛ باوری ریشه‌دار در فرهنگ ایرانی كه حتی در تاریك‌ترین شب نیز نوید روشنایی و سپیده‌دم را می‌دهد.

برنامه «صبح نو؛ تهران نو»؛ شنبه تا چهارشنبه ساعت 6 تا 8 از رادیو تهران پخش می‌شود.

مخاطبان در سرتاسر دنیا از طریق وب سایتWWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبكه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
كانال رادیو تهران را در پیام رسان بله به نشانی radiotehranplus@ جستجو كنید.
علاقه‌مندان می‌توانند برنامه‌های رادیو تهران را از اپلیكیشن ایران صدا دریافت كنند.
*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذكر منبع مجاز است.